Ukąszenie żmii może wywołać panikę zarówno u poszkodowanego, jak i świadków zdarzenia. Żmije to jedyne jadowite węże występujące naturalnie w Polsce, a ich aktywność wzrasta w okresie wiosenno-letnim, co zwiększa ryzyko przypadkowych spotkań z ludźmi. Warto jednak pamiętać, że żmije nie atakują bez wyraźnego powodu, ich instynktowną reakcją na kontakt z człowiekiem jest ucieczka.
Przeczytaj artykuł i dowiedz się, jakie są typowe objawy ukąszenia żmii oraz jakie kroki należy podjąć, aby skutecznie pomóc osobie poszkodowanej. Wiedza na ten temat może okazać się nieoceniona w sytuacji kryzysowej, dlatego warto być przygotowanym i wiedzieć, jak postępować w przypadku zdarzenia.
Z artykułu dowiesz się:
- Jak wygląda żmija zygzakowata i gdzie występuje?
- Czym grozi ukąszenie żmii zygzakowatej?
- Jakie są objawy występujące po ukąszeniu?
- Jak powinna przebiegać pierwsza pomoc w przypadku ukąszenia przez żmiję?
- Jak chronić się przed ukąszeniem żmii zygzakowatej?
Żmija zygzakowata – charakterystyka, występowanie
Żmija zygzakowata (Vipera berus) to nieduży wąż osiągający długość do 80 cm (najczęściej jest to 50-60 cm), a masa jego ciała dochodzi do 100 g. Osobniki tego węża mają zmienne ubarwienie. Najczęściej występują w różnych odcieniach brązu (od ciemnobrązowego do ceglastego), szarości, a najrzadziej w czarnym.
Żmija jest gatunkiem eurytopowym, co oznacza, że potrafi zaadaptować się w różnych warunkach środowiskowych, znosząc wysokie wahania temperatur, wilgotności czy zasolenia. Zasięg występowania węża w Europie jest bardzo szeroki. Obejmuje on kraje północne, jak Norwegia, Szwecja i Finlandia, obszar Europy Środkowej oraz Europę Południową (np. północ Grecji).
Aktywność żmij rozpoczyna się wczesną wiosną. Dorosłe osobniki samców wychodzą wtedy z zimowych kryjówek, a kilka tygodni później na powierzchni pojawiają się także samice. W maju widoczność żmij zwiększa się na otwartym terenie ze względu na ich okres godowy. Węże zapadają w hibernację jesienią, kiedy temperatura spanie poniżej 0°C.
W Polsce żmija zygzakowata występuje na terenie całego kraju, w różnych typach siedlisk o chłodnym mikroklimacie. Obszarami największej koncentracji żmij są tereny górzyste, w tym przede wszystkim Bieszczady, Beskidy, a także niższe partie Tatr. Węże występują licznie także w okolicach Białegostoku i Pomorza. Bytują one głównie na obrzeżach lasów, polan i torfowisk. Często zagnieżdżają się pod kamieniami, wśród korzeni drzew czy w gęstych zaroślach. Rejonem o najrzadszym występowaniu żmii zygzakowatej jest obszar Wielkopolski.
Jak odróżnić żmiję zygzakowatą od innych węży?
W Polsce występuje pięć gatunków węży, spośród których jadowita jest tylko żmija zygzakowata. Osobniki pozostałych gatunków także mogą ukąsić człowieka, ale w przeciwieństwie do żmij, nie wytwarzają toksycznego jadu.
Cechy, które wyróżniają żmiję zygzakowatą od innych gatunków węży to:
- charakterystyczny zygzak na części grzbietowej – to ciemny wzór ciągnący się od głowy do ogona. Może mieć różną szerokość i odcienie w zależności od ubarwienia zwierzęcia. To charakterystyczna cecha, po której najczęściej od razu można rozpoznać żmiję. Zdarza się jednak, że niektóre osobniki nie mają wyraźnie zaznaczonego zygzaka, np. żmije melanistyczne (ciemno ubarwione).
- pionowe źrenice i ciemnobrązowe lub ciemnoczerwone tęczówki – pozostałe węże występujące w Polsce mają okrągłe źrenice.
- trójkąta i płaska głowa – wyraźnie oddziela się od reszty ciała, a po jej bokach znajdują się szpary słuchowe.
- łuski – są gładkie i błyszczące, tworzą równe rzędy.
Czy jad żmii jest niebezpieczny dla zdrowia?
Żmija zygzakowata może ukąsić człowieka, jednak produkcja jadu wymaga od niej dużego nakładu energii. Jad służy jej głównie do polowania, dlatego atakuje tylko w sytuacji zagrożenia. Do takich zdarzeń dochodzi najczęściej przypadkowo i niespodziewanie – np. gdy ktoś na nią nadepnie lub sięgnie ręką w miejsce, gdzie akurat przebywa.
Ukąszenie przez żmiję może być niebezpieczne, ponieważ nie da się przewidzieć, jak na jej jad zareaguje konkretny organizm. Zawarte w jadzie toksyczne substancje działają hemolitycznie, mogą przyczyniać się do uszkodzeń nerek oraz prowadzić do skazy krwotocznej. Najniebezpieczniejszą sytuacją jest uczulenie na jad, które może doprowadzić do ogólnoustrojowej reakcji alergicznej, w tym reakcji rzekomoanafilaktycznej lub anafilaktycznej. Ukąszenie najgorzej znoszą dzieci i osoby starsze.
W skład jadu żmii wchodzą enzymy, nieenzymatyczne peptydy, jony metali, a także hialuronidaza, która odpowiada za zwiększenie stopnia wchłanianych jadu. Działanie pozostałych szkodliwych substancji wpływa m.in. na rozkład białek i uszkodzenia włókien mięśniowych, prowadząc m.in. do zaburzenia krzepliwości krwi. Pojawia się także ryzyko martwicy tkanek.
Rodzaje ukąszeń
Wyróżnia się dwa rodzaje ukąszeń żmii zygzakowatej:
- suche ukąszenia – podczas których nie dochodzi do wstrzyknięcia jadu. Na skórze widoczne są wtedy dwie małe rany po zębach jadowych węża. Miejsce ukąszenia może być bolesne, opuchnięte i zaczerwienione. Suche ukąszenia są najczęstszą formą ukąszenia przez żmije zygzakowate.
- mokre ukąszenia – w przeciwieństwie do suchych, charakteryzują się wstrzyknięciem jadu, który przedostaje się do innych partii organizmu przez układ krwionośny. Mokre ukąszenie żmii charakteryzuje się miejscowym obrzękiem, osłabieniem organizmu i objawami ogólnoustrojowymi.
Z reguły ukąszenia suche nie są tak groźne jak mokre, ponieważ toksyny nie dostają się do krwioobiegu, natomiast w każdym przypadku należy zgłosić się do lekarza. Tylko specjaliści są w stanie ocenić stopień ukąszenia według odpowiedniej skali i zareagować na występujące objawy.
