Coraz częściej słyszymy i czytamy o szczepieniach przeciwko wirusowi HPV. W każdym z nas rodzi to szereg pytań, zaczynając od tych podstawowych, tj.: „Co to za wirus?”, „Dlaczego tak ważne jest szczepienie?”, „Dlaczego słyszy się coraz więcej na ten temat?”, kończąc na tych o ogólny sens szczepień. Czy to kolejna informacja, która przeminie, nie dając wymiernych korzyści nam lub naszym bliskim? Najpierw trzeba poznać wroga, aby można było odpowiedzieć sobie na nasuwające się pytania i podjąć właściwą decyzję.
Wirusy towarzyszą nam od zarania dziejów. Dzięki rozwojowi nauki i techniki coraz lepiej je poznajemy i dowiadujemy się, jak z nimi walczyć. Pandemia SARS-CoV-2 nauczyła nas, że minimalnej wielkości wirus jest w stanie spowodować ciężkie choroby i mieć wpływ na całe społeczeństwo. Sprawdź, czym jest wirus brodawczaka ludzkiego, jak dochodzi do zakażenia i jak wygląda szczepienie przeciw HPV.
Z tego artykułu dowiesz się:
- Czym jest wirus HPV?
- Jak można się zarazić wirusem HPV?
- Jaki jest związek wirusa HPV z nowotworami?
- Z czego składa się szczepionka przeciw wirusowi HPV i jakie rozróżniamy jej typy?
- Dla kogo jest zalecana szczepionka przeciw wirusowi HPV?
- Jakie jest znaczenie szczepionek przeciw wirusowi HPV?
Co to jest wirus HPV?
Wirus HPV (Human Papilloma Virus), zwany także ludzkim wirusem brodawczaka, to mała, zaledwie 55-nanometrowa kubiczna cząsteczka zawierająca w sobie materiał genetyczny DNA. Należy do rodziny papillomawirusów i jest jedną z najczęstszych chorób przenoszonych drogą płciową.
Taki maleńki wirus może być sprawcą:
- łagodnych zmian naskórka i nabłonka wielowarstwowego błon śluzowych pod postacią: brodawek, brodawczaków, kłykcin kończystych,
- przednowotworowych i nowotworowych zmian okolic narządów płciowych i odbytu, a także ustnej części gardła.
Istnieje blisko 120 odmian tego wirusa, które różnią się między sobą tendencją do infekowania skóry i błon śluzowych. Ze względu na zdolność do wywoływania nowotworów możemy je podzielić na:
- niskoonkogenne podtypy: 6, 11, 13, 30, 32, 34, 40, 42, 43, 44, 53, 54, 55, 57, 61, 62, 64, 66, 68, 69,
- wysokoonkogenne podtypy: 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 67.
Jak można się zarazić wirusem HPV?
Główną przyczyną zakażenia są kontakty płciowe z osobami chorymi bądź będącymi bezobjawowymi nosicielami wirusa. Zarazić się można również korzystając ze wspólnych rzeczy higieny osobistej oraz sanitariatów z osobą zakażoną (np. ręczniki, bielizna, toaleta).
Szacuje się, że ponad 2/3 populacji ludzkiej w ciągu swojego życia zaraża się tym wirusem. U większości osób infekcja przebiega bezobjawowo lub w postaci łagodnych zmian naskórka i nabłonka skóry. Niestety, gdy dochodzi do przewlekłego zakażenia HPV może to doprowadzić do rozwinięcia się kilku rodzajów nowotworów. Wirus brodawczaka jest w ponad 98% przypadków odpowiedzialny za rozwój raka szyjki macicy, w około 90% za raka odbytu, w 40% za raka sromu i pochwy, w 30% za raka prącia, w 12% za raka gardła i w 3% za raka jamy ustnej.
Wirus HPV a nowotwory
Szczepy HPV wysokiego ryzyka onkogennego powodują, że zaatakowane komórki nabłonka i naskórka tworzą się w sposób niekontrolowany. Komórki zmieniają też swój kształt, powodując występowanie zmian przednowotworowych i nowotworowych. Każdego roku w Polsce rak szyjki macicy jest wykrywany u 3000 kobiet. Niestety w cyklu pięcioletnim od zdiagnozowania choroby, jak pokazują statystyki, połowa z tych kobiet może umrzeć.
Już w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku odkryto związek tego wirusa z rozwojem raka skóry. Kolejne badania doprowadziły do potwierdzenia przypuszczeń, że niektóre podtypy wirusa brodawczaka ludzkiego są przyczyną rozwoju raka szyjki macicy. Dzięki tym odkryciom w 2006 roku wyprodukowano pierwszą szczepionkę przeciw onkogennym podtypom wirusa HPV.
W 2006 r. pozytywną opinię Europejskiej Agencji Leków otrzymała 4-walentna szczepionka Silgard (od 2018 r. Gardasil), a rok później zarejestrowana została 2-walentna szczepionka Cervarix. 9-walentna szczepionka Gardasil9 dostępna jest od 2015 r.
Z czego składa się szczepionka przeciw HPV i jakie są typy szczepionek?
Szczepionka przeciw HPV składa się z:
- antygenu – cząsteczki wirusopodobnej, która jest pozbawiona materiału genetycznego. Dzięki podobieństwu do wirusa HPV jest odpowiedzialna za wywołanie odpowiedzi immunologicznej w organizmie, ale antygen nie jest zdolny do wywołania zakażenia,
- adiuwantu – odpowiedzialnego za wzmocnienie reakcji odpornościowej,
- substancji pomocniczych – stabilizujących szczepionkę i chroniących antygen.
Na rynku zarejestrowane są szczepionki 2-, 4-, 9-walentne. Oznacza to, że antygen w tych szczepionkach zawiera 2-, 4- lub 9 różnych podtypów wirusa HPV:
- antygen HPV-2: 16, 18,
- antygen HPV-4: 6, 11, 16, 18,
- antygen HPV-9: 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58.
Szczepionka 2-składnikowa zawiera dwa najbardziej onkogenne podtypy 16 i 18. Jej celem jest głównie ochrona organizmu przed zmianami przednowotworowymi oraz rakiem szyjki macicy.
Szczepionka 4-składnikowa zawiera podtypy 16 i 18 oraz dwa nieonkogenne podtypy 6 i 11, które są odpowiedzialne za brodawki płciowe, tzn. kłykciny kończyste. Jest ona stopniowo wypierana z rynku przez szczepionkę 9-walentną.
Szczepionka 9-składnikowa zawiera onkogenne podtypy: 16, 18, 31, 33, 45, 52, 58 i dwa nieonkogenne 6, 11. Chroni przed zmianami przednowotworowymi narządów płciowych, odbytu, nowotworem szyjki macicy oraz odbytu, a także zapobiega powstawaniu brodawek narządów płciowych, tzw. kłykcin kończystych.
Kto może przyjąć szczepionkę przeciw wirusowi HPV?
Szczepienia zalecane są powyżej 9 roku życia właściwie każdemu. Uważa się, że najwyższą skuteczność ochrony przed zakażeniem wirusem HPV ma podanie szczepionki osobom, które nie były jeszcze narażone na kontakt z wirusem, czyli zazwyczaj wiąże się to z nierozpoczęciem aktywności seksualnej u tych osób. Warto jednak wiedzieć, że zaszczepić można również pacjentów już po rozpoczęciu aktywności seksualnej, mając na uwadze niższą skuteczność działania preparatu.
U pacjentów ze zdiagnozowanymi stanami przedrakowymi podanie szczepionki zmniejsza tendencję do nawrotów choroby.
Żeby zmniejszyć ryzyko zachorowania i zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego, należy zachować odpowiedni schemat szczepienia przeciw HPV.
Szczepionki podaje się domięśniowo, między 9 a 14 rokiem życia, w schemacie dwóch dawek. Druga dawka podawana jest w odstępie 5 do 13 miesięcy po podaniu pierwszej szczepionki. Od 15 roku życia schemat podania obejmuje 3 dawki szczepionki. Drugą dawkę w zależności od szczepionki podaje się w odstępie 1-2 miesięcy od pierwszej dawki, a 3 dawkę w 6. miesiącu od dawki początkowej. Schemat dawkowania musi zakończyć się do roku.
Od 1 września 2024 szczepionka przeciwko HPV jest dostępna dla uczniów szkół podstawowych w wieku od 9 do 14 lat. Szczepienia przeciw HPV w ramach tego programu podawane są w dwóch dawkach w odstępie od 6 do 12 miesięcy. Program opiera się o współpracę trzech instytucji – szkoły, przychodni POZ oraz regionalnej stacji sanitarno-epidemiologicznej. Aby móc zaszczepić dziecko w szkole, rodzic musi wyrazić pisemną zgodę.
