Nowotwór szyjki macicy jest czwartym pod względem częstotliwości występowania nowotworem u kobiet. Szacuje się, że rocznie umiera nawet 60% z nich. Szczyt zachorowań przypada na 50.–60. rok życia, ale chorują także młodsze kobiety. Główną przyczyną raka szyjki macicy jest wirus brodawczaka ludzkiego (HPV), przy czym szczególnie groźne są jego podtypy 16 i 18.
Do tej pory w Polsce obowiązywał program profilaktyki raka szyjki macicy, który zakładał, że każdej kobiecie w wieku od 25 do 64 roku życia przysługiwało bezpłatne badanie cytologiczne w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, na które nie trzeba było mieć skierowania – wystarczyło zgłosić się do ginekologa lub położnej. Była to jednak cytologia klasyczna (konwencjonalna), która mimo że nadal jest pożądanym elementem profilaktyki raka, bywa niewystarczająca do wychwycenia niepokojących zmian.
W 2025 roku Ministerstwo Zdrowia zapowiedziało, że cytologia zwykła nie będzie już badaniem pierwszego wyboru w procesie diagnostycznym. Zamiast niego będą refundowane dwa inne nowoczesne badania. W naszym artykule dowiesz się, co zmienia się w programie profilaktyki raka szyjki macicy w 2025 roku!
Z tego artykułu dowiesz się:
- Jakie do tej pory obowiązywały zalecenia w zakresie profilaktyki raka szyjki macicy?
- Co zmienia się w diagnostyce raka szyjki macicy w Polsce?
- Jaka jest czułość testu HPV HR w porównaniu do cytologii?
- Jak często należy wykonywać test na HPV?
- Czy nowe świadczenia są już dostępne w ramach NFZ?
Co do tej pory obejmował program profilaktyki raka szyjki macicy?
Do tej pory standardem w profilaktyce raka szyjki macicy była możliwość skorzystania z przesiewowego badania cytologicznego przez kobiety w wieku od 25 do 64 lat. Kobieta mogła z takiego badania skorzystać raz na 3 lata. Nie musiała mieć skierowania, wystarczyło, że zgłosiła się do ginekologa lub położnej. Pacjentce wykonywano cytologię klasyczną. Jeśli jej wynik był prawidłowy, zalecano ponowne badanie profilaktyczne po upływie 3 lat. W uzasadnionych przypadkach okres ten mógł zostać skrócony do 12 miesięcy. Jeśli w badaniu stwierdzono obecność zmian o charakterze dysplastycznym, kierowano pacjentkę na badanie kolposkopowe lub badanie kolposkopowe z pobraniem wycinka do badania histopatologicznego.
Rządowy program profilaktyki raka szyjki macicy nie obejmował możliwości bezpłatnego wykonania cytologii na podłożu płynnym (LBC). Żeby ją zrobić, należało zapłacić ok. 150–170 zł. Nie było również możliwości wykonania bezpłatnie testu na HPV. Koszt wizyty, zależnie od rejonu Polski, wynosił 150–250 zł, badanie HPV ok. 150 zł oraz wizyta, na której omawiano wynik, ok. 150–250 zł.
Jakie zmiany w rządowym programie profilaktycznym zachodzą w 2025 roku?
Na początku obecnego roku – 17 stycznia – do konsultacji publicznych skierowano projekt Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu programów zdrowotnych. Mowa w nim o istotnych zmianach w programie profilaktyki raka szyjki macicy, które mogą mieć znaczący wpływ na wczesne wykrywanie tej choroby w następnych latach.
Jak informuje Ministerstwo Zdrowia, do programu profilaktyki raka szyjki macicy wprowadzono dwa nowoczesne badania – są to test HPV HR oraz cytologia na podłożu płynnym (LBC). Omawiane zmiany mają na celu dostosowanie się do aktualnych, światowych rekomendacji w zakresie badań przesiewowych.
Najważniejszą zmianą w dotychczasowych założeniach programu profilaktycznego jest wprowadzenie testu na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego wysokiego ryzyka (HPV HR) jako podstawowego badania przesiewowego zamiast cytologii szyjki macicy. Test na obecność wirusa HPV HR w wymazie z szyjki macicy powinien być wykonywany u kobiet w wieku między 25 a 64 rokiem życia raz na 5 lat. Badanie to pozwala na precyzyjną ocenę ryzyka rozwoju zmian przednowotworowych i raka szyjki macicy. Wynik można otrzymać w ciągu kilku dni.
Jeżeli wynik testu HPV HR wyjdzie dodatni, zlecone zostanie wykonanie z tej samej próbki cytologii na podłożu płynnym. Jeśli ta zaś wykryje zmiany na szyjce macicy, pacjentka zostanie skierowana na dodatkowe badania.
Test HPV HR
Dzięki testowi HPV HR można nie tylko wykryć obecność wirusa brodawczaka ludzkiego, ale także zidentyfikować konkretne jego typy, w tym onkogenne (16 i 18). Warto zaznaczyć, że 99,7% nowotworów i stanów przednowotworowych szyjki macicy zawiera DNA wirusa HPV. Test na HPV jest rekomendowany przez Polskie Towarzystwo Ginekologów i Położników, gdyż charakteryzuje się wyższą czułością i specyficznością w porównaniu do klasycznej cytologii. Zastosowanie tej metody pomaga we wczesnym wykryciu infekcji i zmian oraz opracowaniu indywidualnych planów monitoringu i leczenia.
Cytologia płynna (LBC)
Płynna cytologia ma stanowić uzupełnienie testu HPV HR. Umożliwia ona ocenę komórek szyjki macicy bez konieczności ponownego pobierania materiału. Służy jako tekst selekcyjny (triage), na którego podstawie określa się dalsze postępowanie lecznicze.
Dzięki temu, że płynną cytologię można wykonać z tej samej próbki co wcześniej test na obecność wirusa brodawczaka ludzkiego, minimalizuje się dyskomfort pacjentki i umożliwia się podejmowanie precyzyjnych decyzji w zakresie wyboru przypadków wymagających dalszej diagnostyki.
