Czy opalanie po antybiotyku jest bezpieczne? Leki wrażliwe na promieniowanie słoneczne
Warto wiedzieć, że wiele substancji leczniczych może wywoływać fotonadwrażliwość. Ze względu na dużą częstość występowania nowotworów skóry konieczne jest podniesienie świadomości na temat interakcji światła słonecznego z przyjmowanymi lekami.
Negatywne zmiany skórne, które wynikają z połączenia ekspozycji na światło słoneczne ze stosowaniem określonych leków, są podobne do poparzeń słonecznych i należy je traktować jako dodatkowy czynnik przyczyniający się do wystąpienia nowotworów skóry. Szacuje się, że zmiany dermatologiczne związane ze zwiększeniem wrażliwości na światło stanowią ok. 8% wszystkich reakcji skórnych na leki.
Leki i inne substancje światłouczulające są grupą, do której zaliczamy m.in.:
- antybiotyki i chemioterapeutyki (fluorochinolony, sulfonamidy, inne leki przeciwdrobnoustrojowe, leki z grupy tetracyklin) – mogą one wywoływać zarówno reakcje fototoksyczne, jak i fotoalergiczne, takie jak wysypki, dystrofia paznokci, rumień, liszajowate wykwity skórne, oparzenia, pęcherze, łuszczenie, bolesne nadżerki;
- leki przeciwnowotworowe – reakcje nadwrażliwości na światło słoneczne wywołują m.in. takie substancje jak 5-fluorouracyl, metotreksat, wandetanib, dakarbazyna;
- niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) – są częstą przyczyną fotonadwrażliwości po podaniu doustnym i miejscowym. NLPZ mogą powodować zarówno fototoksyczność, jak ma to miejsce w przypadku naproksenu, jak i fotoalergię, co jest charakterystyczne dla ketoprofenu, benzydaminy i diklofenaku;
- leki działające na układ sercowo-naczyniowy (leki przeciwarytmicze, diuretyki, blokery kanału wapniowego, inhibitory enzymu konwertującego angiotensynę, statyny) – ekspozycja na słońce przy ich stosowaniu może wywoływać takie konsekwencje jak np. rumień skóry, uszkodzenie siatkówki, zaczerwienienie, wysypki, wybroczyny czy nowotwory skóry;
- leki przeciwcukrzycowe – reakcje fototoksyczności i fotoalergii są charakterystyczne dla niestosowanej już pierwszej generacji pochodnych sulfonylomocznika, a także dla drugiej generacji, w tym glibenklamidu, glipizydu i gliklazydu. Rzadziej pojawiają się one przy podawaniu glimepirydu, należącego do trzeciej generacji. Również pochodna biguanidu, metformina, powoduje zmiany skórne pod wpływem ekspozycji na światło, takie jak pseudoporfiria;
- leki psychotropowe (leki przeciwpsychotyczne, trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne, leki anksjolityczne) – w wyniku ekspozycji na słońce mogą powodować m.in. szare lub niebiesko-szare zabarwienie skóry, światłoczułe zapalenie skóry, onycholizę, rumień, pęcherze, wypryski skórne, zaczerwienienie i swędzenie;
- leki przeciwgrzybicze – m.in. worykonazol, itrakonazol, ketokonazol i gryzeofulwina; reakcje nadwrażliwości przy tego typu lekach mają zróżnicowaną intensywność, od łagodnych wysypek rumieniowych po reakcje zagrażające życiu, takie jak nekroliza naskórka czy zespół Stevensa Johnsona prowadzący do martwicy tkanek;
- leki przeciwwirusowe – przypadki fotonadwrażliwości zgłoszono w przypadku efawirenzu i tenofowiru, stosowanych w leczeniu zakażenia wirusem HIV, jednakże należy przy tym wziąć pod uwagę, że samo zakażenie wirusem HIV może powodować światłoczułość;
- retinoidy – powodowanie niekorzystnych reakcji fototoksycznych zaobserwowano w przypadku stosowania etretynatu, czyli leku na łuszczycę. Fotonadwrażliwość nie została potwierdzona w przypadku izotretynoiny, stosowanej w różnych odmianach nasilonego trądziku, jednak, tak jak wszystkie retinoidy, izotretynoina wpływa na procesy rogowacenia i różnicowania keranocytów oraz na wzmożone złuszczanie warstwy rogowej, co może stanowić przyczynę zwiększonej wrażliwości skóry na promieniowanie słoneczne;
- doustne środki antykoncepcyjne – ekspozycja na słońce przy ich stosowaniu może być jednym z czynników prowadzących do porfirii skórnej, melasmy, nowotworów skóry;
- dziurawiec – zawarta w nim hiperycyna w obecności światła uwalnia toksyczny tlen singletowy i wolne rodniki, przez co wywiera działanie fototoksyczne i cytotoksyczne. Może także uszkodzić mielinę pokrywającą włókna nerwowe. Wykazuje dużą fototoksyczność dla oczu, może uszkadzać białka soczewki i siatkówki, prowadząc do powstawania zaćmy.
Olejki eteryczne a opalanie
Olejki eteryczne wykazujące działanie fototoksyczne występują najczęściej w skórce (okrywie) owoców roślin cytrusowych. Są to m.in. olejek pomarańczowy, olejek bergamotowy, olejek cytrynowy, olejek grejpfrutowy. Pozyskiwane są one najczęściej przez tłoczenie skórki cytrusów na zimno, a ich głównymi składnikami wykazującymi działanie fototoksyczne są terpeny i furanokumaryny. Olejki cytrusowe w połączeniu z ekspozycją na promieniowanie UV mogą wywołać fotodermatozy.
Zapobieganie i leczenie fotonadwrażliwości
W przypadku przyjmowania leku, który może spowodować objawy fotonadwrażliwości, głównym sposobem zapobiegania temu zjawisku jest unikanie ekspozycji na słońce. W okresie letnim pomocne może być stosowanie przewiewnych ubrań osłaniających całe ciało oraz stosowanie kremów z filtrem. Ważne jest, aby aplikować warstwę ochronną 20 minut przed ekspozycją na słońce oraz ponownie po dwóch godzinach. Istotna jest również odpowiednia ilość nakładanego kremu. Należy pamiętać, że kremy z filtrem UV jedynie redukują ilość potencjalnie szkodliwego promieniowania, które dociera do skóry, zatem tylko zmniejszają skutki działania leków fototoksycznych. Pomocna może być również suplementacja antyoksydantów niwelujących wpływ wolnych rodników, które mają znaczący udział w mechanizmie fotonadwrażliwości.
Leczenie fotonadwrażliwości ma jedynie charakter objawowy. W przypadku wystąpienia na skórze objawów podobnych do poparzenia słonecznego ulgę mogą przynieść kremy lub żele łagodzące oparzenia słoneczne. Jeśli mamy do czynienia z pękniętymi pęcherzami skórnymi, warto rozważyć stosowanie kremów o działaniu antybakteryjnym, aby zapobiec powstawaniu infekcji. Reakcje fotoalergiczne można leczyć podobnie jak alergiczne kontaktowe zapalenie skóry, stosując miejscowe steroidy, leki przeciwhistaminowe i NLPZ.
Podsumowanie
Leki światłouczulające to szeroka grupa produktów, które pod wpływem promieniowania UV powodują zarówno reakcje fototoksyczne, jak i fotoalegiczne. Zjawisko fotonadwrażliwości najczęściej wywołują takie substancje jak: doksycyklina, tetracyklina, izoniazyd, metotreksat, naproksen, ketoprofen, piroksykam, hydrochlorotiazyd, amiodaron, worykonazol, chloropromazyna i tiorydazyna, a także preparaty z dziurawca.
Zarówno fototoksyczność, jak i fotoalergia mogą wystąpić niezależnie od pory roku, choć w miesiącach letnich ryzyko to wydaje się wzrastać ze względu na częstsze korzystanie z kąpieli słonecznych. Warto wdrożyć więc sposoby na zapobieganie lub minimalizację ryzyka pojawienia się tych reakcji.
Źródła:
- A. Lis, K. Wyszomierska, K. Znajdek, Ł. Szeleszczuk, M. Zielińska-Pisklak, Zjawisko fotonadwrażliwości – istotne działanie niepożądane powszechnie stosowanych leków, "Biuletyn Wydziału Farmaceutycznego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego" 2021, nr 3, s. 18–27.
- A. Muzykiewicz, A. Nowak, A. Klimowicz, K.M. Florkowska, Fotoalergeny i związki fototoksyczne pochodzenia roślinnego. Zagrożenia i korzyści terapeutyczne, „Kosmos. Problemy Nauk Biologicznych” 2017, t. 66, nr 2 (315), s. 207–216.
- M. Stuła, B. Strzelec, J. Gawryś, Wpływ doustnych środków antykoncepcyjnych na stan skóry, "Kosmetologia Estetyczna" 2019, vol. 8, nr 1, s. 65–71.
Autorka
Magdalena Merchut – specjalistka ds. rozwoju treści, absolwentka kierunków edytorstwo i zarządzanie informacją na Uniwersytecie Jagiellońskim. Przywiązuje dużą wagę do utrzymania wysokiej jakości zarówno merytorycznej, jak i stylistycznej przygotowywanych tekstów. Miłośniczka kawy, zdrowego stylu życia i długich spacerów.
