Zatoka Douglasa to najniżej położony punkt jamy otrzewnej u kobiet. Zlokalizowana jest pomiędzy tylną ścianą macicy a przednią ścianą odbytnicy i pełni ważną funkcję w diagnostyce zaburzeń ginekologicznych. To właśnie w zatoce Douglasa często zbiera się płyn (fizjologiczny lub patologiczny), np. w przebiegu owulacji, zapaleń czy krwotoków wewnętrznych.
Badanie zatoki Douglasa przy pomocy USG lub rezonansu magnetycznego, może dostarczyć cennych informacji o stanie zdrowia pacjentki. Jeśli pojawi się w niej znaczna ilość płynu, prawdopodobnie doszło do nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu rozrodczego lub zapalenia otrzewnej. Sprawdź, czy zawsze płyn w zatoce Douglasa świadczy o chorobie, jaka ilość uznawana jest za fizjologiczną i jakie objawy świadczą o zbieraniu się płynu.
Z artykułu dowiesz się:
- Czy stwierdzona obecność płynu w zatoce Douglasa zawsze jest objawem chorobowym?
- Jaka ilość płynu w zatoce Douglasa uznawana jest w niektórych przypadkach za normę?
- Jakie objawy wskazują na pojawienie się większej ilości płynu w zatoce Douglasa?
- Dlaczego w zatoce Douglasa może zbierać się płyn?
- Jakie leczenie należy zastosować w przypadku stwierdzenia obecności płynu w zatoce Douglasa?
Czy obecność płynu w zatoce Douglasa świadczy o patologii lub chorobie?
Zatoka Douglasa to część jamy otrzewnej, która występuje wyłącznie u kobiet – u panów jej odpowiednikiem jest tzw. zagłębienie odbytniczo-pęcherzowe (łac. excavatio rectovesicalis). Zatoka Douglasa sąsiaduje z tylną ścianą macicy oraz pochwy i techniczne jest to zagłębienie odbytniczo-maciczne (łac. excavatio recto-uterina).
Ze względu na działanie grawitacji oraz zachodzące w organizmie procesy fizjologiczne, w niektórych przypadkach w zatoce Douglasa może zbierać się płyn. Szczególnie zdarza się to w określonych fazach cyklu miesiączkowego, np. po owulacji, gdy pęka pęcherzyk Graafa i dochodzi do uwolnienia komórki jajowej czy we wczesnej ciąży. W takich sytuacjach jest to jednak śladowa ilość płynu i nie stanowi powodu do niepokoju.
Jeśli jednak w zatoce Douglasa zbierze się dużo płynu, co jest dobrze widoczne w badaniu ultrasonograficznym, może to wskazywać na obecność stanu chorobowego i wymaga dalszej diagnostyki.
Płyn w zatoce Douglasa – norma
Pojawienie się odrobiny płynu w zatoce Douglasa zwykle nie jest objawem schorzenia. Lekarze za normę uznają „śladową ilość” płynu, która gromadzi się w określonych sytuacjach i samoistnie wchłania.
U zdrowych kobiet jego fizjologiczną obecność obserwuje się najczęściej między 12. a 16. dniem cyklu. Także u przyszłych mam, zwłaszcza na wczesnym etapie ciąży, niewielkie ilości płynu mogą być obecne bez oznak patologii. W praktyce klinicznej przyjmuje się, że normą jest obecność cienkiej warstwy płynu, nieprzekraczającej kilku milimetrów w obrazie USG.
U mężczyzn natomiast zachyłek odbytniczo-pęcherzowy nie powinien w ogóle zawierać wolnego płynu – jego pojawienie się zawsze wymaga dalszej diagnostyki.
Objawy występowania płynu w zatoce Douglasa
Warto pamiętać, że sama obecność większej ilości płynu w zatoce Douglasa jest objawem, a nie chorobą. Przy śladowych ilościach nie są odczuwane żadne dolegliwości ze strony jamy brzusznej czy układu rozrodczego. Mogą pojawić się dopiero wtedy, gdy w zatoce Douglasa zbierze się więcej płynu. Najczęściej są to:
- bóle podbrzusza,
- ból w trakcie współżycia,
- nieregularne miesiączki,
- krwawienia międzymiesiączkowe (nieregularne krwawienia niezwiązane z cyklem),
- objawy ogólnoustrojowe (gorączka, osłabienie, dreszcze),
- upławy,
- nudności i wymioty,
- utrata apetytu,
- plamienie i uczucie niepełnego wypróżnienia (np. w przypadku ciąży pozamacicznej).
Jeśli dojdzie do pęknięcia torbieli jajnika lub rozwoju stanu zapalnego narządów miednicy mniejszej, mogą pojawić się objawy tzw. „ostrego brzucha”, czyli silny ból, nudności, wymioty niemożność oddania stolca czy wydalenia gazów. W takim przypadku niezbędne jest uzyskanie jak najszybszej pomocy medycznej.
Warto pamiętać, że nasilenie dolegliwości nie zawsze koreluje z ilością płynu – czasami nawet niewielkiej jego objętości mogą towarzyszyć silne objawy.
Przyczyny pojawienia się płynu w zatoce Douglasa
Oprócz fizjologicznych procesów, w przebiegu których w zatoce Douglasa może pojawić się śladowa ilość płynu, istnieje szereg schorzeń i zaburzeń połączonych z tym objawem. Płyn pochodzi wówczas najczęściej z ognisk zapalnych, zmian nowotworowych czy krwotoków wewnętrznych. Główne patologiczne przyczyny jego występowania to m.in.:
- pęknięcie torbieli jajnika – zawartość torbieli (szczególnie typu krwotocznego) wylewa się do jamy brzusznej, powodując nagły ból i pojawienie się płynu o krwistym charakterze,
- ciąża pozamaciczna – implantacja zarodka poza jamą macicy – najczęściej w jajowodzie – może prowadzić do jego pęknięcia i krwotoku wewnętrznego. W takim przypadku obecność krwi w zatoce Douglasa jest objawem alarmowym.
- zapalenie narządów miednicy mniejszej – zapalenie przydatków, jajowodów, macicy oraz okołomaciczny stan zapalny,
- nowotwory – rak jajnika, jelita grubego, trzustki, endometrium, wątroby,
- stany zapalne jelit – choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- inne schorzenia wątroby – obecność płynu w zatoce Douglasa często współistnieje z wodobrzuszem,
- wodniak jajnika.
