Odleżyny to poważny problem, z którym borykają się osoby długotrwale leżące lub siedzące na wózku inwalidzkim. Powstają wskutek ucisku i niedostatecznego ukrwienia tkanek, tworząc bolesne rany. Leczenie odleżyn jest bardzo trudne, dlatego znacznie lepiej zapobiegać ich powstawaniu. Mogą w tym pomóc: odpowiednia pielęgnacja skóry, właściwa higiena oraz częste zmiany pozycji ciała chorego. W profilaktyce przeciwodleżynowej stosuje się także specjalistyczne preparaty i sprzęty, np. materace.
Odleżyny to uszkodzenia skóry i głębiej położonych tkanek. Pojawiają się najczęściej u osób długotrwale unieruchomionych – pacjentów przewlekle chorych, seniorów, osób sparaliżowanych oraz przebywających przez długi czas w jednej pozycji (po ciężkich operacjach czy udarach). Sprawdź, jak skutecznie zadbać o chorego – podpowiadamy, jak postępować w przypadku powstania odleżyn i w jaki sposób można im zapobiegać.
Z artykułu dowiesz się:
- Co to są odleżyny?
- Jak powstają rany u osób długotrwale leżących?
- Jak ocenia się stopień zaawansowania odleżyn?
- Jakie są objawy odleżyn?
- Jak wygląda postępowanie lecznicze w przypadku odleżyn?
- Na czym polega profilaktyka przeciwodleżynowa?
Czym są odleżyny?
Odleżyny to miejscowe uszkodzenia naskórka, skóry właściwej, a w ciężkich przypadkach także tkanki podskórnej i tkanek położonych głębiej. Powstają wskutek długotrwałego ucisku lub tarcia skóry u osób trwale unieruchomionych na łóżku lub wózku inwalidzkim.
Najczęściej tworzą się w miejscach, takich jak pięty, kość krzyżowa, pośladki, łokcie, kostki i kolana. Czasami zaobserwować je można również pod gipsem. Są one wynikiem zaburzeń krążenia, prowadzących do martwicy tkanek i owrzodzeń skóry. W bardzo rozwiniętych postaciach mogą sięgać aż do mięśni, ścięgien, a w skrajnych przypadkach nawet do kości. Zmiany te często są bolesne i stanowią główną przyczynę wielu poważnych powikłań – zakażeń, sepsy czy martwicy tkanek.
O ile ich powstawanie jest bardzo szybkie (mogą rozwinąć się w ciągu kilku dni), to proces gojenia bywa trudny i długotrwały, w zależności od głębokości oraz rozległości zmian. W określeniu stopnia zaawansowania odleżyn pomaga specjalna skala Torrance'a.
Jakie są przyczyny odleżyn?
Główną przyczyną powstawania odleżyn jest długotrwały ucisk na określone partie ciała. Prowadzi on do niedokrwienia tkanek i ich stopniowej degeneracji. Odleżyny pojawiają się u pacjentów leżących oraz osób na wózkach inwalidzkich ze względu na to, że niektóre obszary są trwale narażone na ucisk. Chorzy nie są w stanie samodzielnie zmienić pozycji, przez co w uciskanym miejscu dochodzi do ograniczenia dopływu tlenu oaz składników odżywczych do komórek. Ich brak prowadzi do stopniowej martwicy tkanek.
Nie bez znaczenia jest również samo tarcie, które uszkadza naskórek oraz tzw. siły ścinające powodujące przemieszczanie się warstw tkanek względem siebie. To dodatkowo zaburza mikrokrążenie, nasilając dolegliwości szczególnie u osób starszych. Skóra seniorów jest cieńsza i delikatniejsza, dlatego łatwiej ulega zranieniom.
Na powstawanie odleżyn wpływa także stan ogólny pacjenta. Niedożywienie, odwodnienie i niedobory białka osłabiają skórę oraz spowalniają procesy regeneracyjne. Ryzyko uszkodzeń naskórka zwiększają też choroby przewlekłe, takie jak cukrzyca, miażdżyca czy niewydolność krążenia. Osłabiają ukrwienie i zdolność organizmu do gojenia ran.
Warto wiedzieć, że wilgotny naskórek (wskutek pocenia się lub nietrzymania moczu) jest bardziej podatny na uszkodzenia mechaniczne i macerację. Niedostateczna higiena w takim przypadku sprzyja rozwojowi bakterii, a tym samym – infekcji skórnych, które dodatkowo pogarszają stan uszkodzonych tkanek.
Klasyfikacja i objawy odleżyn
Odleżyny klasyfikuje się według różnych skal. Jedną z najczęściej stosowanych jest klasyfikacja Torrance’a, która wyróżnia pięć stopni zaawansowania zmian:
- stopień I – zaczerwienienie na skórze, które nie blednie przy ucisku i zwykle ma wyższą temperaturę. Wskazuje na pierwsze zaburzenia mikrokrążenia w danym miejscu.
- stopień II – powierzchowne uszkodzenie naskórka i skóry właściwej. Najczęściej objawia się w postaci pęcherzy, nadżerek lub niewielkich ran. Skóra może być przy tym obrzęknięta i bolesna.
- stopień III – sączące się wrzodziejące zmiany, które obejmują nie tylko skórę, ale również tkankę podskórną. Obrzęk i zaczerwienienie oddzielają uszkodzenia od zdrowego naskórka.
- stopień IV – głębokie uszkodzenie obejmujące skórę, tkankę podskórną, powięź, a także mięśnie. W ranie może być widoczna czarna martwica tkanek.
- stopień V – to najcięższa postać odleżyn, w której proces martwiczy obejmuje nie tylko skórę i mięśnie, ale również kości, stawy oraz ścięgna. Często towarzyszy im zakażenie, a leczenie wymaga zaawansowanej terapii, w tym także leczenia chirurgicznego.
Leczenie odleżyn
Sposób leczenia odleżyn zależy głównie od stopnia ich zaawansowania. Najważniejsze jest odciążanie zmienionych chorobowo miejsc poprzez regularną zmianę pozycji pacjenta oraz stosowanie materacy przeciwodleżynowych i podkładek.
W przypadku zmian I i II stopnia należy przede wszystkim dbać o higienę skóry. Na odleżyny stosuje się preparaty nawilżające i ochronne (zawierające m.in. tlenek cynku) oraz specjalistyczne opatrunki, które zapobiegają rozwojowi zakażenia i utrzymują odpowiednie warunki do gojenia.
W bardziej zaawansowanych przypadkach, czyli przy odleżynach III i IV stopnia trzeba oczyścić rany z martwych tkanek za pomocą metod chirurgicznych, enzymatycznych lub autolitycznych. Stosuje się także opatrunki hydrożelowe lub piankowe z substancjami antyseptycznymi, aby chronić rany przed infekcjami. Jeśli mimo tego, dojdzie do zakażenia, konieczne jest wdrożenie antybiotykoterapii miejscowej lub ogólnej.
Istotnym elementem leczenia jest również dieta bogata w białko, witaminy i mikroelementy, które wspomagają procesy regeneracyjne.
