Kiedy wykonać badanie kortyzolu? Sprawdź, jakie są normy i z czego wynikają odchylenia w wynikach „hormonu stresu”
Kortyzol, a potocznie hormon stresu, produkowany jest przez korę nadnerczy w sytuacjach stresowych. Podniesienie poziomu kortyzolu we krwi ma zmotywować organizm do działania, co doraźnie nie jest szkodliwe dla zdrowia. Problemem może być jednak utrzymujący się przez dłuższy czas nadmiar kortyzolu lub jego niedostateczna ilość. Do monitorowania tego parametru służy badanie kortyzolu, które można wykonać w każdym laboratorium.
Badanie poziomu kortyzolu, nazywanego „hormonem stresu”, warto wykonać, gdy podejrzewa się zaburzenia związane z układem hormonalnym. Kortyzol wpływa na wiele procesów w organizmie, w tym regulację metabolizmu i reakcje na stres. Sprawdź, kiedy warto zbadać jego poziom, jakie są normy oraz co może powodować odchylenia w wynikach. Podpowiadamy, kiedy konieczna jest konsultacja z lekarzem.
Miejsce na grafikę: kiedy-wykonac-badanie-kortyzolu-1
Z artykułu dowiesz się:
- Czym jest kortyzol?
- Jak wygląda badanie stężenia kortyzolu i jak się do niego przygotować?
- Jakie powinno być prawidłowe stężenie kortyzolu we krwi?
Kortyzol – co to jest?
Kortyzol jest hormonem glikokortykosteroidowym wytwarzanym przez korę nadnerczy (niedużych organów położonych tuż nad nerkami). Jego produkcja zależy od poziomu hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) wydzielanego przez przysadkę mózgową. To właśnie on odpowiada za regulację stężenia kortyzolu we krwi.
Kiedy organizm zauważy obniżenie poziomu kortyzolu, podwzgórze mózgowe zaczyna wytwarzać kortykoliberynę (CRH), znaną jako hormon uwalniający kortykotropinę. Stymuluje ona przysadkę do produkcji ACTH, co następnie przyczynia się do procesu produkcji kortyzolu.
Kortyzol we krwi wiąże się z transkortyną i albuminą, czyli białkami osocza należącymi do frakcji alfa-globulin. Tylko bardzo niewielki procent krąży w postaci aktywnej (wolnej).
Warto wiedzieć, że wytwarzanie kortyzolu przez organizm jest pulsacyjne, dlatego jego stężenie we krwi jest najwyższe rano, a najniższe ok. północy.
Jaką rolę w organizmie pełni hormon stresu?
Choć termin „hormon stresu” może kojarzyć się źle, to jednak kortyzol jest ważny dla organizmu. Odpowiada m. in. za metabolizm glukozy, tłuszczów i białek. Ponadto reguluje ciśnienie tętnicze i wpływa na funkcjonowanie układu odpornościowego.
Gdy dochodzi do sytuacji stresowej, kortyzol powoduje zwiększenie poziomu glukozy we krwi. Przyspiesza również akcję serca i wzmacnia działanie adrenaliny oraz noradrenaliny. To mobilizuje organizm do działania i sprawia, że jesteśmy w stanie lepiej radzić sobie w trudnych warunkach.
Kortyzol przyczynia się także do zatrzymywania sodu w organizmie, zmniejsza wchłanianie fosforu i wapnia, a także działa przeciwzapalnie.
Warto jednak wiedzieć, że długo utrzymujący się podwyższony poziom kortyzolu może powodować rozwój tkanki tłuszczowej. Hormon ten pobudza apetyt i skłania do sięgania po przekąski pomiędzy posiłkami, przez co bywa przyczyną nadwagi u niektórych pacjentów. Sprzyja również nasilaniu insulinooporności.
Jak przygotować się do badania kortyzolu i kiedy je wykonać?
Lekarz może skierować pacjenta na oznaczenie poziomu wolnego kortyzolu we krwi, jeśli istnieją ku temu przesłanki. Najczęstszymi wskazaniami do oznaczenia stężenia kortyzolu są:
- osłabienie organizmu,
- przewlekłe przemęczenie,
- nadwaga i otyłość,
- pogorszenie samopoczucia psychicznego,
- problemy z zasypianiem i bezsenność,
- zaburzenia pracy tarczycy (niedoczynność lub nadczynność),
- inne zaburzenia hormonalne,
- nadciśnienie tętnicze,
- zaburzenia cyklu miesiączkowego,
- nadmierne odkładanie się tkanki tłuszczowej na twarzy, szyi, karku i plecach,
- diagnostyka w kierunku choroby Cushinga lub zespołu Cushinga.
Stężenie kortyzolu oznacza się w surowicy krwi pobranej od pacjenta. Do badania należy się odpowiednio przygotować, żeby wynik był miarodajny. Przede wszystkim do punktu pobrań trzeba zgłosić się na czczo – od ostatniego posiłku powinno upłynąć 8-12 godzin. Najczęściej lekarze zalecają pacjentom wykonanie badania rano (najpóźniej do 9.00-10.00), ponieważ w godzinach porannych obserwuje się wzrost stężenia kortyzolu.
W dniu poprzedzającym i dniu badania krwi należy powstrzymać się także od intensywnej aktywności fizycznej. Jeśli przyjmujesz glikokortykosteroidy, leki hormonalne lub inne preparaty, które mogłyby zaburzyć wynik, zapytaj lekarza o możliwość przyjęcia ich dopiero po pobraniu krwi.
W większości przypadków wystarczy jednorazowe oznaczenie poziomu kortyzolu, jednak specjalista może chcieć ocenić zmienność jego stężenia w ciągu doby. W takiej sytuacji poprosi o kilkukrotne pobranie krwi w ciągu dnia lub skieruje pacjenta na badanie kortyzolu w ślinie lub moczu.
Wyniki dostępne są zwykle po 1-2 dniach roboczych. Po ich odebraniu należy zgłosić się do lekarza, aby je zinterpretował i zdecydował o dalszym postępowaniu. Nie powinno się samodzielnie analizować otrzymanych wyników i podejmować żadnego leczenia bez konsultacji z internistą lub specjalistą kierującym na badania.
Normy stężenia kortyzolu we krwi – co mogą oznaczać odchylenia w wynikach?
Normy kortyzolu mogą różnić się w zależności od laboratorium, metody oznaczania, wieku pacjenta oraz pobranego materiału. Przyjmuje się, że w godzinach porannych norma kortyzolu we krwi wynosi ok. 150 do około 650 nmol/L, natomiast wieczorem ok. 75 do około 290 nmol/L. Z kolei poziom kortyzolu w ślinie waha się od ok. 0,3 do 4,3 nmol/L.
Podwyższony kortyzol może świadczyć np. o chorobie Cushinga, w której guzy nadnerczy lub przysadki mózgowej produkują w nadmiarze ACTH. Innym powodem podniesionego stężenia hormonu stresu bywa również zespół Cushinga, czyli nadmiar hormonów steroidowych produkowanych przez organizm i podawanych w postaci farmaceutyków.
Do przyczyn wzrostu poziomu kortyzolu we krwi zalicza się również depresję, anoreksję, intensywny wysiłek fizyczny, problemy z zasypianiem i utrzymaniem ciągłości snu.
Z kolei niski kortyzol może zwiastować chorobę Addisona, czyli pierwotną niedoczynność kory nadnerczy. W przebiegu schorzenia dochodzi do niewystarczającej produkcji kortyzolu w organizmie. W takim przypadku pacjent najczęściej zmaga się z przewlekłym zmęczeniem, niskim ciśnieniem krwi, przebarwieniami skórnymi i obniżonym apetytem.
Zarówno w przypadku podniesionego, jak i obniżonego poziomu kortyzolu we krwi konieczna jest konsultacja z lekarzem prowadzącym. W zależności od sytuacji, może on zlecić dalsze badania lub wdrożyć postępowanie, którego celem jest wyrównanie stężenia kortyzolu w organizmie.
Podsumowanie
W sytuacjach stresowych kortyzol powoduje zwiększenie stężenia glukozy we krwi, przyspieszenie akcji serca i stymuluje działanie adrenaliny oraz noradrenaliny. W ten sposób motywuje organizm do działania w trudnych warunkach. Jego nadmiar, jak i zbyt niski poziom może być spowodowany różnymi czynnikami. Żeby określić stężenie kortyzolu niezbędne jest laboratoryjne badanie próbki krwi, śliny lub moczu. Jeśli zauważysz u siebie objawy, które mogą wskazywać na zaburzenia wydzielania kortyzolu w organizmie, zgłoś się do lekarza POZ.
Źródła:
- M. Cay, C. Ucar, D. Senol i in., Effect of increase in cortisol level due to stress in healthy young individuals on dynamic and static balance scores, „Northern Clinics Of Istanbul” 2018, vol. 5, nr 4, s. 295–301.
- A. Prete, A.E. Taylor, I. Bancos i in., Prevention of Adrenal Crisis: Cortisol Responses to Major Stress Compared to Stress Dose Hydrocortisone Delivery, „The Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism” 2020, vol. 105, nr 7, s. 2262–2274.
- N. Musiała, I. Hołyńska-Iwan, D. Olszewska-Słonina, Kortyzol – nadzór nad ustrojem w fizjologii i stresie, „Diagnostyka laboratoryjna” 2018, t. 54, nr 2, s. 29-36.
- A. Nagalski, A. Kiersztyn, Fizjologia i molekularny mechanizm działania glikokortykoidów, „Postepy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2010, nr 64, s. 133-145.
Autorka
Aleksandra Chojnowska – absolwentka Uniwersytetu Jagiellońskiego, magister filologii polskiej, copywriterka. Od lat zgłębia wiedzę na tematy związane ze zdrowiem oraz urodą i z pasją pisze o tym, jak każdego dnia dbać zarówno o siebie, jak i o bliskich. Prywatnie doświadczona mama.
Powiązane kategorie
Ostatnia aktualizacja [03.10.2024]