Hipotrofia płodu – praktyczny poradnik dla rodziców
Hipotrofia płodu to stan, w którym dziecko rozwijające się w łonie matki nie osiąga rozmiarów właściwych dla danego wieku ciążowego. Może to wynikać z różnych przyczyn, takich jak problemy z łożyskiem, infekcje, czy nieodpowiedni styl życia matki. Hipotrofia jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia noworodka i wymaga szczególnej uwagi lekarzy oraz rodziców. Dowiedz się, jakie są objawy hipotrofii, jak ją diagnozować oraz jakie kroki podjąć, by wspierać zdrowy rozwój dziecka jeszcze przed jego narodzinami.
Hipotrofię płodu można rozpoznać w czasie badania ultrasonograficznego (warunkiem jest poprawnie ustalony wiek ciąży). Lekarz mierzy obwód brzucha, długość kości udowej oraz wymiar dwuciemieniowy dziecka. Następnie przy pomocy wzorów matematycznych oblicza jego masę ciała. Nieprawidłowości rozpoznaje się, gdy deficyt dwukrotnie przekracza wartość odchylenia standardowego. Wykorzystać można też siatki centylowej (masa ciała dziecka utrzymuje się poniżej 10 centyla). Hipotrofia wewnątrzmaciczna może być rozpoznana także po urodzeniu.
Z artykułu dowiesz się:
- Czym jest hipotrofia płodu?
- Jakie są przyczyny hipotrofii wewnątrzmacicznej?
- Jak leczyć hipotrofię płodu?
- Czy hipotrofia jest wskazaniem do hospitalizacji?
Hipotrofia – co to jest i czym się charakteryzuje?
Hipotrofia – inaczej wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrostu płodu (lub wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu) – to sytuacja, w której dziecko waży mniej niż przewidują to normy dla danego wieku ciąży. Dotyczy ona dzieci, które z przyczyn patologicznych nie wykorzystały potencjału wzrastania (niska masa dziecka może być uwarunkowana genetycznie).
Hipotrofię wewnątrzmaciczną dzieli się na:
- wczesną – kiedy zaburzenia wzrastania płodu zostaną zdiagnozowane przed 32. tygodniem ciąży (ok. 1% ciąż),
- późną – nieprawidłowe wzrastanie płodu obserwuje się po 32. tygodniu ciąży (ok. 8% ciąż).
Dawniej wyróżniało się cztery rodzaje hipotrofii:
- hipotrofię symetryczną,
- hipotrofię asymetryczną,
- mieszaną (łączy cechy hipotrofii symetrycznej i asymetrycznej),
- konstytucjonalną (ma podłoże genetyczne i nie stanowi zagrożenia dla płodu).
Hipotrofia symetryczna rozwija się w I trymestrze ciąży. Charakteryzuje ją mniejsza masa wszystkich części ciała, a także niedobór wzrostu. W tym przypadku wzrastanie płodu najczęściej zaburzone bywa przez zakażenia wewnątrzmaciczne, schorzenia chromosomowe u dziecka lub alkoholizm ciężarnej. Może być również powiązane z ciążą mnogą czy niskim wzrostem matki.
Natomiast postać asymetryczna rozwija się w II lub III trymestrze ciąży. Charakteryzuje ją asymetria budowy ciała, niedorozwój narządów wewnętrznych poza mózgiem, sercem i nadnerczami. Organy te chroni krążenie zwiększone kompensacyjnie, jednak odbywa się to kosztem pozostałych układów.
Dla hipotrofii charakterystyczna jest niska zawartość tkanki tłuszczowej, a niekiedy też niedobór wzrostu. Warto wiedzieć, że niedobory wzrostu mogą w niektórych przypadkach rozwijać się niezależnie od masy ciała płodu. Hipotrofia asymetryczna najczęściej jest wynikiem niewydolności łożyska, cukrzycy lub niedożywienia matki czy nieleczonego nadciśnienia tętniczego.
Hipotrofia wewnątrzmaciczna stanowi zagrożenie dla dziecka, dlatego po jej rozpoznaniu ciężarna powinna pozostać pod ścisłą opieką lekarza. Stan ten wiąże się z wieloma niebezpiecznymi powikłaniami ciąży. Możliwe skutki zahamowania wzrostu płodu to: wyższe ryzyko śmierci okołoporodowej, niedotlenienie okołoporodowe, nieprawidłowy poziom wapnia lub glukozy, zaburzenia termoregulacji. Hipotrofia prowadzi też do wielu zaburzeń w późniejszym życiu (m.in. opóźnienia rozwoju umysłowego lub fizycznego, cukrzycy).
Przyczyny hipotrofii płodu
Przyczyną hipotrofii płodu jest niewydolność łożyska lub inne zaburzenia jego funkcjonowania. Często na wystąpienie nieprawidłowości nakłada się kilka różnych czynników jednocześnie. Z tego względu zwykle ciężko jednoznacznie ustalić, dlaczego rozwija się wewnątrzmaciczne ograniczenie wzrastania płodu.
Udało się jednak ustalić czynniki ryzyka wystąpienia hipotrofii. Dzieli się je na matczyne, płodowe oraz łożyskowe. Do pierwszej grupy zalicza się:
- palenie tytoniu lub stosowanie innych używek (alkohol, narkotyki),
- piąta lub kolejna ciąża,
- pierwsza ciąża,
- choroby nerek lub układu krążenia (np. nadciśnienie tętnicze),
- cukrzyca,
- niedożywienie lub niedobory witamin,
- wady macicy,
- niedokrwistość,
- choroby układu oddechowego,
- zatrucie w czasie ciąży,
- przebywanie w czasie ciąży na dużych wysokościach,
- niski wzrost.
Płodowe czynniki ryzyka hipotrofii płodu to:
- zakażenia wewnątrzmaciczne,
- wady wrodzone,
- wady chromosomowe i choroby genetyczne,
- ekspozycja na promieniowanie RTG,
- ciąża mnoga,
- płeć żeńska.
Łożyskowe czynniki ryzyka to: przedwczesne oddzielenie się łożyska, łożysko przodujące, zawał łożyska, nieprawidłowy przebieg naczyń pępowinowych (w tym pojedyncza tętnica pępowinowa).
Jak rozpoznać i leczyć hipotrofię płodu?
Najskuteczniejszą metodą diagnostyki hipotrofii wewnątrzmacicznej jest ultrasonograficzne badanie genetyczne (badanie USG I trymestru). Wykonuje się je między 11. a 14. tygodniem ciąży, kiedy to lekarz powinien również określić ryzyko wystąpienia stanu przedrzucawkowego u ciężarnej. W tej kwestii pomocna będzie ocena PLGF (ang. placenta growth factor) na podstawie próbki krwi matki. Można również wykonać test PAPP-A rozszerzony o to badanie.
Żeby prawidłowo zdiagnozować hipotrofię płodu, należy określić wiek ciążowy z dużą dokładnością. Specjalista wykonujący badanie USG genetyczne w I trymestrze ciąży zmierzy CRL (długość ciemieniowo-siedzeniową) i sprawdzi czy wymiary płodu odpowiadają tygodniowi ciąży wyliczonemu na podstawie daty ostatniej miesiączki.
Nie ma skutecznego sposobu leczenia hipotrofii. Zaburzony wzrost płodu nie może ulec normalizacji przy pomocy leków lub innych terapii. Po rozpoznaniu zahamowania wzrostu wewnątrzmacicznego dziecko musi być ściśle kontrolowane. Odbywa się to przy pomocy m.in. badania KTG i USG dopplerowskiego. Wykrycie jakichkolwiek nieprawidłowości jest wskazaniem do wywołania wcześniejszego porodu.
Pacjentkom chorującym na nadciśnienie tętnicze, które są w grupie podwyższonego ryzyka wystąpienia hipotrofii wewnątrzmacicznej, profilaktycznie podaje się aspirynę.
Hipotrofia płodu a pobyt w szpitalu
Po rozpoznaniu hipotrofii ciężarna jest kierowana do szpitala, gdzie przebywa na oddziale patologii ciąży. Hospitalizacja powinna odbywać się w ośrodku o III stopniu referencyjności. Takie postępowanie jest konieczne ze względu na poważne konsekwencje, jakie może nieść za sobą zahamowanie wzrostu wewnątrzmacicznego. W szpitalu ciężarna otrzymuje odpowiednią opiekę, a płód jest stale monitorowany.
Hospitalizacja może czekać także noworodka – zwłaszcza jeśli dojdzie do porodu przedwczesnego lub zajdzie konieczność wcześniejszego wywołania porodu. W takiej sytuacji niezbędna jest intensywna opieka medyczna i wykonanie specjalistycznych badań. Ze względu na brak wystarczającej ilości tkanki tłuszczowej temperatura ciała dziecka spada bardzo szybko, dlatego jest ono czasowo umieszczane w inkubatorze. Czas trwania hospitalizacji zależy od stanu noworodka.
Podsumowanie
Hipotrofia to stan, w którym płód ma zbyt niską masę ciała w odniesieniu do jego wieku ciążowego. Po jej rozpoznaniu ciężarna powinna zostać objęta szczególną opieką medyczną. Czynniki ryzyka wystąpienia zaburzeń dzieli się na matczyne, płodowe i łożyskowe. Warto pamiętać, że obecnie nie istnieje sposób leczenia hipotrofii.
Źródła:
- H. Huras, M. Radoń-Pokracka, Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu – schemat diagnostyczny i postępowanie, „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2016, t. 1, nr 3, s. 107–114.
- D.A. Bomba-Opoń, Wewnątrzmaciczne zahamowanie wzrastania płodu – postępowanie, „Ginekologia po Dyplomie” 2017, https://podyplomie.pl/ginekologia/28493,wewnatrzmaciczne-zahamowanie-wzrastania-plodu-postepowanie (dostęp 18.10.2021).
- J. Kubicki, Zespół wewnątrzmacicznej hipotrofii płodowej. Część I – Etiopatogeneza, „Borgis – Nowa Medycyna” 1999, nr 6, s. 17-18.
- D. A. Bomba-Opoń, Zaburzenia wzrostu płodu, „Borgis – Nowa Medycyna” 2000, nr 8.
Autorka
Angelika Janowicz – absolwentka Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich we Wrocławiu na kierunku pielęgniarstwo. Pisze o zdrowiu, ponieważ wie, jak ważna jest edukacja pacjenta. Wielbicielka podróży i kuchni greckiej.
Ostatnia aktualizacja [23.08.2024]