Fosfataza zasadowa (ALP) to enzym obecny w wątrobie, kościach i innych tkankach organizmu ludzkiego. Badanie poziomu fosfatazy alkalicznej we krwi pozwala zdiagnozować wiele niebezpiecznych schorzeń zarówno u dorosłych, jak i u dzieci.
Podwyższony wynik fosfatazy zasadowej może wskazywać na rozwijające się choroby wątroby, zaburzenia kostne czy niedobory witamin. Z kolei zbyt niski poziom często sugeruje problemy metaboliczne. Sprawdź, co to jest fosfataza zasadowa, w jakich przypadkach warto zbadać jej stężenie, jak przygotować się do badania oraz w jaki sposób interpretować otrzymany wynik.
Z artykułu dowiesz się:
- Czym jest fosfataza zasadowa?
- Jakie są wskazania do badania poziomu fosfatazy zasadowej?
- Jak wygląda przygotowanie do badania fosfatazy zasadowej?
- Jakie są normy ALP u dzieci i dorosłych?
- O czym może świadczyć podwyższony poziom ALP?
- Na co wskazuje zbyt niski wynik ALP?
Co to jest fosfataza zasadowa (alkaliczna)?
Fosfataza zasadowa, nazywana również alkaliczną lub w skrócie ALP (od ang. alkaline phosphatase) to enzym występujący pod postacią kilku izoform we wszystkich tkankach tworzących organizm. Izoformy te różnią się od siebie lokalizacją oraz strukturą. ALP w największych ilościach znajduje się w wątrobie i drogach żółciowych, kościach, komórkach nabłonkowych jelit, a także łożysku u kobiet ciężarnych.
Kostna izoforma ALP utrzymuje wzrost kości na prawidłowym poziomie, m.in. poprzez rozkładanie pirofosforanów, które mogłyby zaburzać ten proces. Ze względu na te właściwości, największe stężenie fosfatazy w tej formie obserwuje się u dzieci w okresie wzrostu.
Postać wątrobowa ALP wchodzi w skład komórek nabłonka wyściełającego drogi żółciowe. Jeśli dojdzie do zaburzeń pracy wątroby, pęcherzyka żółciowego czy przewodów żółciowych, enzym uwalniany jest w dużych ilościach do krwi, aby wspomóc regenerację komórek.
Stężenie fosfatazy alkalicznej (ALP) jest więc bardzo pomocnym markerem przy podejrzeniu chorób kości oraz diagnostyce chorób wątroby i dróg żółciowych.
Fosfataza zasadowa – wskazania do badania
Badanie stężenia ALP wykonuje się głównie u pacjentów, u których lekarz podejrzewa zaburzenia pracy wątroby, dróg żółciowych, nerek lub choroby układu kostnego. W tym pierwszym przypadku na rozwijające się schorzenia mogą wskazywać następujące objawy:
Z kolei dolegliwości, takie jak bóle kostno-stawowe, deformacje kostne czy duża tendencja do złamań mogą zwiastować choroby kości. W przypadku zaburzeń pracy nerek pacjencji zgłaszają również mocne obrzęki, zmętnienie moczu oraz trudności z jego oddawaniem.
Tego rodzaju objawy należy koniecznie zgłosić lekarzowi, który wystawi skierowanie na badania laboratoryjne, w tym również oznaczenie stężenia fosfatazy zasadowej.
Fosfataza zasadowa – jak się przygotować do badania?
Badanie fosfatazy zasadowej nie wymaga specjalnego przygotowania. Polega na pobraniu próbki krwi z żyły pacjenta, a następnie przesłaniu jej do analizy laboratoryjnej. W tym celu należy zgłosić się do punktu pobrań ze skierowaniem od lekarza. Badanie można wykonać również prywatnie i bez zaleceń, jednak warto pamiętać, że po otrzymaniu wyników niezbędna jest konsultacja z lekarzem, który je zinterpretuje.
Na badanie można przyjść w dowolnym momencie, ponieważ nie wiąże się ono z koniecznością ograniczania spożywania posiłków czy napojów. Zaleca się jednak unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego oraz stresu przed pobraniem krwi, ponieważ czynniki te mogą w niektórych przypadkach wpłynąć na wyniki badania.
Fosfataza zasadowa – normy u dorosłych i dzieci
Normy poziomu fosfatazy zasadowej (ALP) różnią się w zależności od wieku, płci oraz laboratorium wykonującego badanie. U dorosłych wartości referencyjne zazwyczaj mieszczą się w przedziale od 30 do 120 U/l (jednostek na litr). Widełki te mogą jednak prezentować się inaczej z uwagi na różne metody pomiarowe stosowane przez laboratoria.
U dzieci i młodzieży poziom ALP jest wyraźnie wyższy niż u dorosłych, co wynika z intensywnego wzrostu kości, który ma miejsce w tym okresie życia. U najmłodszych pacjentów w wieku 1-3 lata za prawidłowy przyjmuje się wynik 145-320 U/l, u nieco starszych (4-6 lat) – 150-380 U/l, a w wieku wczesnoszkolnym (7-9 lat) – 175-420 U/l. Normy stosowane przez wybrane laboratorium najczęściej są wskazane na kartce z wynikami.
Kobiety będące w ciąży powinny poinformować lekarza o swoim stanie, ponieważ w tym okresie rośnie stężenie ALP we krwi (enzym produkowany jest przez łożysko). W takiej sytuacji wyniki badań muszą być interpretowane przy uwzględnieniu tych okoliczności.
Podwyższony poziom fosfatazy zasadowej
Źródłem podwyższonego poziomu ALP może być wiele stanów patologicznych (lub fizjologicznych – np. ciąża). Zbyt wysoka aktywność fosfatazy zasadowej może świadczyć o schorzeniach i zaburzeniach, takich jak:
- marskość wątroby,
- wirusowe zapalenie wątroby,
- zapalenie dróg żółciowych,
- nowotwory wątroby,
- stłuszczenie wątroby,
- toksyczne zapalenie miąższu wątroby,
- zakrzepica żył wątrobowych (zespół Budda i Chiariego),
- choroby kości (osteoporoza, krzywica, choroba Pageta),
- złamania kości,
- rozmiękanie kości,
- wzmożona aktywność przytarczyc,
- choroby przewodu pokarmowego,
- niedobór witaminy D lub wapnia,
- zapalenie szpiku,
- niewydolność nerek i mięśnia sercowego,
- sepsa,
- mononukleoza.
Zdarza się, że podwyższony poziom ALP związany jest z przyjmowaniem niektórych leków, np. preparatów przeciwdrgawkowych, antybiotyków z grupy cefalosporyn, hormonów androgenowych czy beta-blokerów.
