Rak jest chorobą, której zapadalność i częstość występowania w ostatnim okresie znacznie wzrasta. Szacuje się, że do 2030 roku liczba nowych przypadków raka na świecie wzrośnie do 23 mln. Choroby nowotworowe stanowią obecnie jedno z największych wyzwań, któremu medycyna i nauka nie potrafią sprostać, zarówno w zakresie profilaktyki i leczenia podstawowego schorzenia, jak i zapobiegania i leczenia współistniejących z nim zaburzeń, takich jak niedożywienie towarzyszące nowotworom złośliwym.
Od blisko stu lat wiadomo, że wyniszczenie nowotworowe, czyli zaawansowana postać niedożywienia, jest bezpośrednią przyczyną zgonu ok. 22 proc. pacjentów onkologicznych. W tym artykule znajdziesz informacje, czym dokładnie jest niedożywienie występujące podczas terapii onkologicznej, jakie są jego podstawowe przyczyny i jak można mu zapobiegać na jego wczesnym etapie.
Czym jest niedożywienie w chorobie nowotworowej i jakie ma przyczyny
Niedożywienie jest jednym z następstw i objawów choroby nowotworowej. Częstość jego występowania i nasilenie są zależne od wielu czynników, m.in. rodzaju i stopnia zaawansowania choroby, genotypu gospodarza, rodzaju, przebiegu i skuteczności leczenia onkologicznego.
Według definicji powstałej w 2011 roku w międzynarodowym procesie uzgodnienia metodą Delphi przez Europejskie Stowarzyszenie Medycyny Paliatywnej (EAPC) niedożywienie w przebiegu choroby nowotworowej jest wieloczynnikowym zespołem postępującej utraty masy mięśni szkieletowych z utratą lub bez utraty tkanki tłuszczowej, który może być częściowo, ale niecałkowicie odwracalny przez naturalne odżywianie. Niedożywienie, wobec którego nie podejmuje się żadnej interwencji, przechodzi w zaawansowaną postać, określaną jako wyniszczenie, kacheksja lub charłactwo.
Brak apetytu w chorobie nowotworowej może wynikać z wielu czynników. Do najczęstszych przyczyn tego zaburzenia odżywiania zaliczamy m.in.:
- suchość i bolesność w obrębie jamy ustnej,
- uboczne efekty leków (opioidów, leków antycholinergicznych, inhibitorów serotoniny, antybiotyków) oraz leczenia onkologicznego (radioterapii, chemioterapii, leczenia chirurgicznego),
- złą kontrolę bólu i innych objawów, np. duszności,
- nudności, wymioty,
- ból podczas połykania,
- szybko występujące uczucie sytości (zespół uciśniętego żołądka),
- zaparcia,
- zmieniony smak,
- strach przed umieraniem,
- depresję,
- bezsenność,
- uczucie osamotnienia,
- problemy rodzinne i w relacjach.
Niedostarczanie wystarczającej ilości składników odżywczych i postępujące nieleczone niedożywienie prowadzi do wyniszczenia organizmu, które z kolei powoduje takie konsekwencje jak m.in. postępujące osłabienie i zniedołężnienie, niekorzystne zmiany wyglądu, dalsze nasilenie cierpienia. U chorych występuje zwiększona podatność na toksyczne działanie chemioterapii, zwiększona częstość powikłań okołooperacyjnych i śmiertelność w przypadku leczenia chirurgicznego, a także zwiększone ryzyko zgonu.
Rodzaje niedożywienia pacjentów onkologicznych
Właściwa klasyfikacja niedożywienia jest niezbędna, ponieważ od stopnia zaawansowania choroby zależy postępowanie z pacjentem. Najważniejszy klinicznie jest podział niedożywienia ze względu na głębokość zmian chorobowych. Wyróżniamy 3 stopnie ciężkości niedożywienia:
- łagodne, lekkiego stopnia,
- umiarkowane,
- ciężkie.
W zależności od szybkości dokonywania się niedożywienia możemy mieć do czynienia z jego następującymi typami:
- typ kwashiorkor (niedożywienie ostre),
- typ marasmus (niedożywienie przewlekłe),
- typ mieszany.
Najczęściej występuje niedożywienie lekkiego stopnia oraz umiarkowane, a najrzadziej ciężkie. Jeżeli jednak nie wdroży się odpowiedniej interwencji żywieniowej u pacjentów z niedożywieniem lekkiego stopnia, to najprawdopodobniej choroba ta się pogłębi i przejdzie w niedożywienie umiarkowane, a przy dalszym braku działania może dojść do ciężkiego niedożywienia, które jest już chorobą ogólnoustrojową wymagającą intensywnego leczenia, najczęściej również leczenia żywieniowego pozajelitowego.
Interwencja żywieniowa u chorych na raka z niedożywieniem lekkiego stopnia polega zwykle na wdrożeniu modyfikacji w ich doustnej diecie. Ewentualnie po konsultacji z dietetykiem wdraża się preparaty doustne należące do kategorii żywności specjalnego przeznaczenia medycznego.
Należy dążyć do jak najszybszego rozpoznania niedożywienia, ponieważ leczenie utraty masy ciała pacjenta w początkowej fazie jest proste, najczęściej skuteczne i nie istnieje konieczność wdrażania intensywnej terapii ogólnej.
