Nowotwory skóry o charakterze złośliwym to najliczniejsza grupa spośród wszystkich nowotworów złośliwych występujących u człowieka. Najczęściej występującymi nowotworami złośliwymi skóry są rak podstawnokomórkowy i rak płaskonabłonkowy, najgroźniejszym zaś pozostaje czerniak złośliwy. Wciąż powiększa się liczba zachorowań na nowotwory skóry, jednak świadomość profilaktyki i czynników ryzyka zachorowania nadal pozostaje niska.
Niewątpliwie największą rolę we wczesnym wykrywaniu nowotworów skóry odgrywają regularne obserwacja i badanie znamion, zarówno w domowym zaciszu, jak i w gabinecie lekarskim. Istotną funkcję pełni tu badanie dermatoskopem. Na czym polega dermatoskopia i czego można się na jej podstawie dowiedzieć? Przeczytaj nasz artykuł!
Dermatoskopia – czym jest?
Dermatoskopia to nieinwazyjna metoda diagnostyczna, pozwalająca na ocenę zmian skórnych o różnym pochodzeniu – naczyniowych, raków skóry, czerniaków. Jest to etap pośredni między oceną kliniczną a histopatologiczną, co jest szczególnie istotne we wczesnej diagnostyce czerniaka skóry. Metoda ta jest niezastąpiona w diagnostyce różnicowej zmian barwnikowych. Pozwala na błyskawiczne rozpoznanie brodawek łojotokowych, barwnikowych raków podstawnokomórkowych, naczyniaków i znamion błękitnych.
Dermatoskopia polega na oglądaniu zmian skórnych za pomocą tzw. dermatoskopu, czyli specjalnego urządzenia z powiększeniem (zazwyczaj dziesięciokrotnym) i wbudowanym oświetleniem. Pozwala ono na uwidocznienie głębszych struktur oglądanej zmiany za pomocą przyłożenia urządzenia do powierzchni skóry, która ma zostać zbadana.
Badanie dermatoskopowe (dermoskopowe) daje możliwość obliczenia tzw. wskaźnika dermatoskopowego (TDS). Im większa asymetria zmiany, bardziej nieregularne granice, większa różnorodność kolorów i liczba elementów strukturalnych widocznych w dermoskopii, tym wynik TDS będzie wyższy, co stanowi zalecenie do wycięcia podejrzanej zmiany.
Wyróżnia się dwa rodzaje dermatoskopów: niepolaryzacyjne i polaryzacyjne. W dermatoskopach źródłem światła są diody LED, które różnią się natężeniem (intensywnością), barwą światła, współczynnikiem odwzorowania barw. Niezależnie od źródła światła dermatoskopy mają filtr polaryzacyjny lub nie.
W klasycznej dermatoskopii powierzchnię badanej okolicy pokrywa się alkoholem, wodą, olejem mineralnym, olejkiem immersyjnym lub żelem, które minimalizują rozproszenia światła na powierzchni i sprawiają, że warstwa rogowa naskórka staje się bardziej przejrzysta. Pozwala to uwidocznić głębiej położone kolory i struktury. W dermatoskopii polaryzacyjnej badanie przeprowadza się bezimersyjnie w kontakcie ze skórą lub bez. W najnowszych dermatoskopach polaryzacyjnych stosuje się również korekcję barwy światła pomarańczowymi diodami.
Oba typy dermatoskopów dostarczają często uzupełniających się informacji, dlatego ciekawym rozwiązaniem są urządzenia, które mają funkcję przełączania trybu polaryzacyjnego w tryb niepolaryzacyjny. Istnieją również systemy fotograficzne, które umożliwiają archiwizację obrazów dermatoskopowych za pomocą dermatoskopów ręcznych połączonych z aparatem cyfrowym, smartfonem lub tabletem lub też specjalnie do tego przeznaczonych rozwiązań.
Dermatoskopia a wideodermatoskopia
Wideodermatoskopia jest metodą zbliżoną do dermatoskopii. Wideodermatoskop, w odróżnieniu od dermatoskopu, umożliwia jednak komputerowe badanie znamion. Jest on wyposażony w specjalną kamerę, która umożliwia badanie zmian skórnych w bardzo dużym powiększeniu oraz dokładną ich analizę.
W trakcie badania wideodermatoskopowego lekarz przykłada kamerę wideodermatoskopu do każdego znamienia na skórze pacjenta, starając się nie pominąć żadnej części ciała. Dokonuje przy tym oceny obrazu, który pojawia się na ekranie komputera.
Dane pacjenta zostają zapisane w systemie komputerowym i lekarz przeprowadza mapowanie znamion wyznaczonych do obserwacji lub usunięcia. Pacjent otrzymuje wynik badania oraz raport z systemu wideodermatoskopu w postaci zdjęć wszystkich zapisanych przez lekarza znamion. W przypadku badań kontrolnych pacjent otrzymuje także zdjęcia porównawcze obserwowanych znamion, co pozwala na monitorowanie ewentualnej ewolucji zmiany skórnej. W precyzyjnej ocenie pomaga możliwość identycznych ustawień kamery w trakcie wykonywania badań kontrolnych.
Badanie znamion – jak często je wykonywać?
Regularne badania kontrolne wszystkich znamion zwiększają szansę na wczesne wykrycie nieprawidłowości. Powinno się je wykonywać przynajmniej raz w roku. Wyjątkiem są osoby najbardziej narażone na rozwój czerniaka i innych nowotworów skóry, czyli:
- o jasnych i rudych włosach,
- o jasnych oczach,
- o jasnej lub bardzo jasnej cerze,
- z licznymi piegami i/lub znamionami,
- z tzw. zespołem znamion atypowych,
- które łatwo ulegają poparzeniom słonecznym,
- które słabo tolerują słońce,
- które opalają się z dużym trudem lub w ogóle,
- u których w rodzinie występował czerniak lub inny nowotwór skóry.
– w takich przypadkach kontrolę prowadzi się co 3–6 miesięcy.
Oprócz tego zalecane jest dokładne oglądanie swojej skóry raz w miesiącu w celu sprawdzenia, czy znamiona nie zmieniły się lub czy nie pojawiły się nowe. Samoocena skóry powinna być wykonywana raz w miesiącu zarówno przez osoby starsze, jak i młodzież. Wszystkie znamiona, narośla, pieprzyki, które mogą budzić niepokój, powinny być powodem do stawienia się w gabinecie lekarza – rodzinnego, lekarza dermatologa lub chirurga onkologa – który przy pomocy dermatoskopu dokona oceny zmiany i w razie potrzeby zleci jej wycięcie.
Kiedy na znamię zwrócić szczególną uwagę?
W literaturze dotyczącej badania znamion często można spotkać się z tzw. regułą ABCDE, która jest pomocna przy określaniu, kiedy zmiana skórna może być niebezpieczna. Lekarz kierujący się regułą ABCDE podczas badania w pierwszej kolejności zwraca uwagę na:
- asymetrię zmiany: np. znamię rozlewa się na jedną ze stron;
- brzegi zmiany: poszarpane, o nieregularnym kształcie, nierównormiene, posiadające zgrubienia;
- kolor (colour) zmiany: niejednolity kolor znamienia, czarny lub czerwony;
- duży rozmiar zmiany: wyraźnie większy od rozmiaru pozostałych znamion, przekraczający 6 mm średnicy;
- ewolucja zmiany: zmiana rozmiaru, koloru itp. na przestrzeni czasu.
Reguła ta może być też pomocna w ocenie, czy znamiona barwnikowe badane samodzielnie, w warunkach domowych, wymagają pilnej konsultacji lekarskiej.
