Sedacja to metoda stosowana w medycynie i stomatologii, która pozwala pacjentowi osiągnąć stan głębokiego odprężenia i uspokojenia bez utraty świadomości. Wykorzystuje się ją przede wszystkim w celu zmniejszenia stresu i lęku przed zabiegami, nie tylko u dorosłych, ale także u dzieci. Istnieją różne poziomy sedacji – od łagodnej, poprzez umiarkowaną, aż po głęboką. Dowiedz się, jak działa sedacja, kiedy jest stosowana i czym różni się od narkozy.
Sedacja wykorzystywana w gabinetach stomatologicznych pomaga osobom z dentofobią podczas ekstrakcji zębów, leczenia kanałowego czy implantacji. Z kolei w medycynie znajduje zastosowanie m.in. w endoskopii oraz przy drobnych operacjach chirurgicznych. Dzięki sedacji pacjent pozostaje spokojny i zrelaksowany, a lekarz może przeprowadzić zabieg w warunkach komfortowych dla obydwu stron.
Z artykułu dowiesz się:
- Czym jest sedacja?
- Jakie są rodzaje sedacji?
- Jakie substancje stosuje się w sedacji?
- Jak przygotować się do sedacji?
- Jakie zabiegi medyczne wykonuje się w sedacji wziewnej lub dożylnej?
- Jakie są skutki uboczne i przeciwwskazania do sedacji?
Co to jest sedacja?
Sedacja to metoda stosowana w medycynie, aby pomóc pacjentowi się odprężyć, zmniejszyć lęk i dyskomfort podczas różnych procedur. Termin ten pochodzi od łacińskiego słowa „sedare”, co oznacza „uspokajać, uśmierzać”. Sedacja polega na podawaniu specjalnych leków uspokajających, dzięki którym osoba poddawana zabiegowi czuje się senna, czasem nawet przysypia, ale w większości przypadków nie traci świadomości. W zależności od stopnia sedacji może wciąż reagować na polecenia lekarza lub być w stanie głębszego odprężenia, bliskiego stanowi naturalnego snu.
Sedacja sprawdza się w sytuacjach, w których pacjentowi towarzyszy silny stres. Mogą to być zarówno operacje endoskopowe, łyżeczkowanie jamy macicy, jak i leczenie zębów. Procedura ta ułatwia przebieg całego zabiegu i pozwala uniknąć stosowania znieczulenia ogólnego związanego z ograniczeniem świadomości pacjenta.
O zastosowaniu sedacji decyduje lekarz, jednak w przeciwieństwie do narkozy obecność anestezjologa nie jest wymagana. Przed podaniem leków należy ocenić stan zdrowia danej osoby oraz określić ewentualne przeciwwskazania, takie jak np. choroby układu oddechowego.
Rodzaje sedacji
Wyróżnia się kilka rodzajów sedacji i stosuje się je w zależności od stopnia zaawansowania zabiegu, czasu jego trwania oraz potrzeb pacjenta. Są to:
- sedacja łagodna – pozwala na uspokojenie pacjenta przy zachowaniu jego pełnej świadomości. Może on rozmawiać i reagować na polecenia lekarza. Łagodna sedacja stosowana jest najczęściej przy zabiegach stomatologicznych oraz diagnostycznych (gastroskopia, kolonoskopia).
- sedacja umiarkowana – pacjent jest bardziej senny, zwykle śpi, ale można łatwo go wybudzić – reaguje na bodźce słowne oraz fizyczne,
- sedacja głęboka – osoba poddawana zabiegowi bardzo głęboko śpi, a stan świadomości pacjenta jest minimalny. Z reguły może on jednak samodzielnie oddychać i nie wymaga intubacji – w przeciwieństwie do narkozy. Ten rodzaj sedacji stosuje się np. przy bardziej skomplikowanych operacjach, które nie wymagają jednak znieczulenia ogólnego.
Sedacja stosowana jest zwykle na jeden z dwóch sposobów – wziewnie lub dożylnie. Sedacja wziewna polega na podaniu pacjentowi mieszanki gazów (tzw. „gaz rozweselający”) do oddychania. To wprowadza go w stan relaksu i zmniejsza strach przed zabiegiem. Z kolei sedacja dożylna (analgosedacja) to nic innego, jak podawanie leków bezpośrednio do żyły pacjenta poprzez specjalną kaniulę. Ilość preparatu jest kontrolowana przez lekarza i może być łatwo zwiększona w razie potrzeby.
Środki stosowane w sedacji
W zależności od pożądanego poziomu sedacji oraz sposobu jej podania stosuje się różne grupy leków, które pomagają osiągnąć stan uspokojenia i relaksu. Do najczęściej wykorzystywanych należą:
- benzodiazepiny (midazolam, diazepam, lorazepam) – działają uspokajająco, przeciwlękowo i nasennie, często stosowane są w sedacji dożylnej,
- opioidy (fentanyl, morfina) – mają silne działanie przeciwbólowe i zwykle są łączone z innymi lekami, aby zwiększyć komfort pacjenta,
- propofol – bardzo skuteczny środek stosowany głównie w sedacji głębokiej i anestezji. Działa szybko i pozwala lekarzowi dokładnie kontrolować poziom sedacji.
- podtlenek azotu („gaz rozweselający”) – wykorzystywany w sedacji wziewnej, działa łagodnie uspokajająco i przeciwbólowo. Podanie podtlenku azotu często stosuje się w stomatologii oraz przy innych zabiegach u dzieci,
- hydroksyzyna – lek przeciwhistaminowy o działaniu uspokajającym i przeciwlękowym. Podobnie jak sedacja podtlenkiem azotu, podawana jest wziewnie, głównie przed zabiegami stomatologicznymi.
- ketamina – stosowana rzadziej, głównie w przypadkach, gdy konieczne jest zarówno działanie przeciwbólowe, jak i sedacyjne. Może powodować lekkie omamy, dlatego należy ją stosować z wysoką ostrożnością.
Sedacja farmakologiczna – jak się do niej przygotować?
Przed zabiegiem lekarz przeprowadza z pacjentem wywiad medyczny, aby ocenić stan zdrowia oraz kondycję organizmu. Ważne, aby na tym etapie zgłosić alergie, choroby przewlekłe, takie jak nadciśnienie czy cukrzyca oraz przyjmowane w związku z nimi leki. Należy również poinformować lekarza o ewentualnym wcześniejszym przyjęciu środków psychoaktywnych, alkoholu czy różnego rodzaju suplementów, ponieważ mogą one wpływać na działanie leków sedacyjnych.
W większości przypadków pacjent powinien być na czczo przez co najmniej 6 godzin przed sedacją, aby zminimalizować ryzyko powikłań, takich jak zachłyśnięcie treścią żołądkową.
Zabiegi, przy których stosuje się sedację
Sedacja łagodna najczęściej stosowana jest w stomatologii u dzieci oraz pacjentów z dentofobią. Szczególnie przydatna okazuje się w przypadku chirurgii stomatologicznej – usuwania zębów mądrości czy wstawianiu implantów.
Sedację stosuje się również w diagnostyce, np. podczas gastroskopii i kolonoskopii, gdy pacjent odczuwa silny dyskomfort, co utrudnia wprowadzenie endoskopu do wnętrza ciała. W chirurgii sedacja sprawdza się przy szyciu drobnych ran, zabiegach dermatologicznych oraz ortopedycznych, które nie wymagają pełnej narkozy. W przypadkach nagłych, np. przy złamaniach wymagających nastawienia, sedacja pomaga uniknąć bólu i napięcia mięśniowego.
