Nauka zna kilkadziesiąt odmian chorób, w których organizm pacjenta atakuje sam siebie. W efekcie pojawia się stan zapalny i jego dalsze poważne konsekwencje. Jakie są możliwości medycyny?
Wielu naukowców uważa, że choroby autoimmunologiczne są wynikiem nadmiernej higienizacji życia, która jest znakiem naszych czasów. Dlatego rośnie liczba chorych. I nawet jeśli to tylko teoria, faktem jest, że medycyna została zmuszona tworzyć coraz lepsze i skuteczniejsze metody terapii. Najpopularniejsze choroby autoagresywne: toczeń, Hashimoto, choroba Gravesa-Basedowa, RZS – są wynikiem atakowania własnych tkanek przez układ odpornościowy. Panuje pogląd, że występują coraz częściej u młodszych osób. Jednak nie wiadomo, czy na takie statystyki nie wpływa lepsza rozpoznawalność oraz sprawniejsze metody badawcze na wczesnym etapie choroby. Tak czy owak – problem jest powszechny. Czy i jak można mu przeciwdziałać?
Kto choruje
Na choroby autoagresywne częściej cierpią kobiety niż mężczyźni (poza reumatoidalnym zesztywniającym zapaleniem kręgosłupa, które występuje przede wszystkim u mężczyzn). Choroby autoagresywne mogą wystąpić nagle, ale też wiele z nich rozwija się powoli. Bywają diagnozowane u osób młodych, które nie ukończyły jeszcze trzydziestego roku życia, ale tak naprawdę możemy na nie zachorować w każdym wieku. Niektóre atakują jeden narząd, np. tarczycę (choroba Hashimoto) czy jelita, w innych przypadkach atakowane są komórki wielu narządów organizmu.
Gdzie po pomoc
- Problem polega na tym, że choroby autoimmunologiczne niekiedy trudno zdiagnozować. Ich objawy bywają mylące, dotyczą nie tylko naszej fizyczności, lecz także sfery psychicznej – na przykład często pogarsza się nasze samopoczucie. Może pojawić się depresja. Pacjenci zazwyczaj przez dłuższy czas próbują się leczyć na własna rękę, bez rezultatów.
- Bywa też tak, że szukamy pomocy w Internecie i wykonujemy w konsekwencji szereg niepotrzebnych badań, co tylko generuje koszty. Tymczasem najprostszym rozwiązaniem może być konsultacja u lekarza POZ, który ma nie tylko odpowiednią wiedzę, lecz także dysponuje wystarczającą i szybką diagnostyką (np. w chorobach tarczycy może zlecić podstawowe badania i USG narządu), pozwalającą postawić właściwe rozpoznanie. – Dobrym pomysłem jest spisać przed pierwszą wizytą, co nas niepokoi, jakie mamy objawy, by w gabinecie łatwiej wyjaśnić, co nam dolega – radzi lek. Aleksander Biesiada.
Stan zapalny
Na czym polega ta dziwna wojna? Nasz układ odpornościowy uznaje komórki własnego ciała za obce, traktując je jak atak wirusa lub bakterii i wywołują stan zapalny. Narząd, który zostaje uznany przez układ odpornościowy za wroga, nie ma szans na obronę. Jeśli nasze białe krwinki (limfocyty) zaatakują mięśnie, dochodzi do stanu zapalnego, a następnie zaniku mięśni. Gdy układ immunologiczny zacznie niszczyć osłonki włókien nerwowych mózgu i rdzenia kręgowego – dochodzi do stwardnienia rozsianego, a jeśli celem ataku są tkanki odbytu i okrężnicy – chorujemy na wrzodziejące zapalenie jelita grubego.
Leczenie długoterminowe
Choroby autoagresywne bywają nieuleczalne oraz trudne w kontroli. Większość wymaga kontynuowania terapii przez całe życie. – Jednak to nie oznacza wyroku, tak samo jak terapia nadciśnienia, którą pacjenci muszą zwykle stosować dożywotnio. Przy dobrej współpracy często ze znakomitym skutkiem – podsumowuje lek. Biesiada. Poza tym medycyna dysponuje coraz lepszymi narzędziami. Terapia chorób autoimmunologicznych polega przede wszystkim na tym, że hamowany jest stan zapalny i łagodzone są objawy choroby.
Jakie leki
W terapii stosowane są leki przeciwzapalne oraz cytotoksyczne, które eliminują część naszych limfocytów. Włącza się też przeciwzapalne sterydy. Czasem konieczna jest hospitalizacja, gdy przebieg choroby się zaostrza. Nadzieję medycyny stanowią leki biologiczne indywidualnie dobierane dla każdego chorego. Taki lek przygotowany metodami inżynierii genetycznej jest jak celowane uderzenie na wojnie – dokładnie w kryjówkę przeciwnika. To leczenie jest na razie zarezerwowane dla wybranych chorych, tylko w niektórych chorobach. Zwykle daje znaczące polepszenie, poprawia się komfort życia chorych.
Ryzyko zachorowania
Ryzyko chorób autoagresywnych rośnie z powodu używania nikotyny. Inicjują je także przebyte infekcje wirusowe i bakteryjne. Osoby cierpiące na chorobę autoimmunologiczną są także bardziej narażone na zachorowanie na kolejne tego typu schorzenia. Te jednostki często ze sobą współistnieją – prawdopodobnie ze względu na podobne podłoże genetyczne.
Lepszy styl życia:
Nie tylko leki pomagają w terapii chorób z autoagresji. Ogromne znaczenie ma także:
- Dieta: warto spożywać orzechy, oliwę z oliwek
- Suplementacja: np. stosowanie Omega 3 wspiera leczenie RZS
- Aktywność: ruch wspiera pracę układu odpornościowego
- Redukcja stresu: praca z ciałem, techniki oddechowe i relaksacyjne
Rodzaje chorób autoagresywnych
Choroby te można podzielić na kilka typów, gdyż atakują różne układy:
- choroby układowe tkanki łącznej, np.: toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, łuszczycowe zapalenie stawów, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa,
- nieswoiste zapalenia jelit, np.: choroba Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, l choroby tarczycy: choroba Gravesa-Basedowa, choroba Hashimoto,
- choroby neurologiczne, np.: stwardnienie rozsiane, miastenia,
- choroby skóry, np.: łuszczyca, łysienie plackowate, bielactwo nabyte, l cukrzyca typu 1.
Najczęstsze choroby autoagresywne
Toczeń rumieniowaty układowy
Nazwa choroby nawiązuje do jej charakterystyki – może objawiać się w postaci czerwonego wykwitu (rumienia) na twarzy oraz atakuje różne układy w organizmie, np.: skórę i błony śluzowe, mięśnie, stawy, nerki, serce, płuca, układ nerwowy.
Objawy: Objawy tocznia są dwojakie. Ogólne: złe samopoczucie, zmęczenie, brak łaknienia, utrata wagi, stany podgorączkowe i gorączka. A także objawy związane z zaatakowaniem konkretnych narządów, np.: obrzęk stawów, zaburzenia pamięci i nastroju, nawracające zapalenia płuc, itd. Przebieg choroby ma zaostrzenia i remisje.
Leczenie:
Leczenie polega na unikaniu szkodliwych czynników, np. zbytniej ekspozycji na światło, stres oraz stosowaniu leków hamujących rozwój objawów.
RZS – reumatoidalne zapalenie stawów
Kiedyś choroba nosząca nazwę artretyzm czy gościec. To schorzenie reumatyczne, przebiegające ze stanem zapalnym, przewlekłe.
Objawy: Symetryczne zapalenie stawów, ale też zmiany poza stawami. Prowadzi do deformacji i zniszczenia stawów, pojawiają się więc przykurcze i ograniczenie funkcji motorycznych.
Leczenie: Polega na stosowaniu leków przeciwzapalnych oraz dobranej do stanu pacjenta rehabilitacji i dbaniu o zdrowy tryb życia – z odpowiednią dawką ruchu.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego
Choroba zapalna końcowego odcinka jelit – okrężnicy i odbytnicy (lub zamiennie). Zapalenie powoduje powstawanie wrzodów (wyściółki jelita), które krwawią, wydzielają ropę i śluz, co widać podczas wypróżniania.
Objawy: Biegunka oraz bolesne parcie na odbytnicę, a także wzdęcia i gorączka. Czasem choroba objawia się też bólami stawów oraz zmianami na skórze.
Leczenie: Indywidualnie dobrana dieta, stosowanie leków przeciwzapalnych i biologicznych. W ciężkich przypadkach konieczne bywa leczenie chirurgiczne.
Choroba Leśniowskiego-Crohna
Tę jednostkę chorobową opisał pierwszy raz polski lekarz Antoni Leśniowski, potem dokładniejszego opisu dokonał amerykański badacz Burril Crohn – stąd nazwa. Schorzenie to przewlekły stan zapalny ściany przewodu pokarmowego: może zaatakować każdy jego odcinek, ale zwykle dotyczy końcowej części jelita cienkiego i początkowej jelita grubego.
Objawy: Biegunka, gorączka, bóle brzucha – zwłaszcza dolnej partii z prawej strony – co mylnie sugeruje zapalenie wyrostka robaczkowego, skurcze brzucha, krew w kale, afty w ustach, utrata apetytu i masy ciała.
Leczenie: Skuteczne metody leczenia, poza objawowymi, nie są na razie znane.
Choroba Hashimoto
Najczęstsza przyczyna niedoczynności tarczycy i najczęstsza choroba autoimmunologiczna. Polega na przewlekłym, początkowo utajonym, stanie zapalnym tarczycy, który w konsekwencji prowadzi do jej całkowitego unieczynnienia. W efekcie przestają być produkowane hormony tarczycy – regulujące pracą całego organizmu.
Objawy: Bywają mylące i podszywają się pod inne schorzenia lub stany (jak menopauza). To np.: ogólne złe samopoczucie, tycie, apatia, utrata sił witalnych, senność, wypadanie włosów, sucha skóra, trudności z płodnością.
Leczenie: Polega na przyjmowaniu leków przeciwzapalnych, lecz przede wszystkim na stosowaniu hormonu tarczycy i zmianie trybu życia na zdrowszy. Metody te, dobrze dobrane i regularnie stosowane, są skuteczne. Chorobę można opanować i żyć niemal bezobjawowo.
Stwardnienie rozsiane (SM)
Choroba ośrodkowego układu nerwowego. Polega na degradacji osłonki mielinowej nerwów w mózgu, co powoduje nieprawidłowe przekazywanie impulsów nerwowych. Zmiany są rozsiane w różnych miejscach układu nerwowego – stąd nazwa (łac. sclerosis multiplex, od czego pochodzi skrót SM).
Objawy: Brak osłony nerwów powoduje problemy neurologiczne, które są odpowiedzialne za zmęczenie pojawiajace się na długo przed diagnozą. Następnie: niedowład kończyn, pogorszenie wzroku, zaburzenia równowagi i koordynacji oraz czucia. Objawy choroby miewają cykl rzutów (zaostrzenia) i remisji (utajenia). Ostatecznie choroba zwykle prowadzi do niepełnosprawności.
Leczenie: Polega na zmniejszaniu objawów przy pomocy leków przeciwzapalnych. Stosuje się też metody eksperymentalne, jak podawanie komórek macierzystych. Nie jest znana przyczyna powstawania choroby – istnieją hipotezy np. o dziedziczeniu czy czynnikach środowiskowych.
Łuszczyca
Schorzenie skóry o charakterze przewlekłym, nawrotowym i zapalnym, ale nie zakaźnym (nie można się nią zarazić). Przyczyna zachorowania nie jest znana – bierze się pod uwagę czynniki środowiskowe, emocjonalne (silny stres) oraz genetyczne – dość silnie dziedziczona. Może wystąpić w każdym momencie życia.
Objawy: Łuszczące zmiany na skórze (oraz na paznokciach), które pod wpływem stanu zapalnego mogą mieć silniejsze lub słabsze nasilenie: zmiany grudkowe, ale i obszerne ogniska plackowate. U niektórych pacjentów choroba opanowuje też stawy – co może prowadzić do ich kalectwa.
Leczenie: Polega na zmniejszaniu objawów – lekami przeciwzapalnymi, fototerapią, retinoidami, pochodnymi witaminy D3. W ciężkich przypadkach niezwykle skuteczne są leki biologiczne – dobierane indywidualnie.
